قسمت قبلی این مطلب را در اینجا بخوانید
دکتر سعید ممتازی، روان‌درمانگر و مشاور* – ونکوور
والدین و گفت‌وگو با نوجوان
براى گفت‌وگوى موفق با نوجوانان باید شنوندهٔ خوبى باشیم و تفاوت میان شنیدن و گوش کردن را درک کنیم. شنیدن یک رفتار فیزیولوژیک غیرارادى است که در پاسخ به هر محرک صوتى رخ می‌دهد؛ مثلاً هم‌اکنون که شما این مطلب را مطالعه می‌کنید، ممکن است صداى هود آشپرخانه، صداى ماشین‌های در حال تردد در خیابان و چندین صداى دیگر را بشنوید. اما گوش کردن پدیده‌ای همراه با توجه است؛ مانند زمانى که اخبار گوش می‌کنید و همهٔ توجهتان را متوجه شنیدن کلمات مى‌کنید. حقیقت این است که براى داشتن رابطه‌ای سالم و مؤثر حتى گوش کردن کافى نیست. ما باید بتوانیم فعالانه گوش کنیم. گوش کردن فعال یعنى شما به آنچه می‌شنوید توجه نشان می‌دهید. به‌عبارت دیگر گوش مى‌دهید و به طرف مقابل خود نشان مى‌دهید که گوش مى‌دهید. گوش کردن فعال یعنى، گوش کردن به‌صورتى که متن و عمق حرف‌هاى نوجوان را بشنوید و نوجوان بداند و ببیند که شما علاقه‌مند به گفت‌وگو با او هستید.
توجه داشته باشیم که فعالانه گوش کردن به سخنان نوجوانان و گفت‌وگو با آن‌ها دربارهٔ دیدگاه و تجربه‌هاى خود، باعث رشد عزت نفس و ارزش‌هاى مثبت در ایشان خواهد شد. اگر در این کار استمرار داشته باشید و نشان دهید که واقعاً به این کار اهمیت می‌دهید، آن‌ها هم به تلاش‌هایتان پاسخ خواهند داد و با شما ارتباط برقرار خواهند کرد. براى برقرارى رابطهٔ سالم با فرزندان خود به نکات زیر توجه کنید:
۱- با آرامش صحبت کنید
۲- با آن‌ها چه در منزل و چه خارج از منزل براى گفت‌وگو وقت صرف کنید
۳- اوقات مناسبى را براى حرف زدن با نوجوان اختصاص دهید
۴- نه زیاده از حد سرسخت و نه بیش از اندازه احساساتى باشید
۵- هر وقت که نوجوان دوست دارد با شما حرف بزند، سعى کنید در دسترس باشید
۶- نوجوان خود، علایق، فعالیت‌ها، دوستان او و والدین دوستانش را بشناسید
۷- براى صحبت دربارهٔ موضوعات مهم ولى حساسى مثل سیگار و مواد مخدر و همچنین روابط و موضوعات جنسى، ظرفیت و آرامش داشته باشید
نوجوانان باید بدانند که والدینشان به حرف‌هاى آنان گوش خواهند داد و اگر مشکلى پیش آید، زود از کوره در نخواهند رفت. اگر آن‌ها فکر کنند که شما با خشم به حرف‌هاى آنان واکنش نشان خواهید داد، به احتمال بسیار زیاد لب به سخن نخواهند گشود و از شما کمک یا نظر نخواهند خواست.
| فکر کنیم:
۱- آیا در فرصت‌هاى روزمره مثل زمان غذا خوردن با فرزندان خود ارتباط برقرار می‌کنید؟ ۲- آیا حین پیاده‌روی، رساندن آنان به مدرسه و انجام فعالیت‌های دیگر با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنید؟ وقتی سرگرم کارهای خانه هستید و آشپزی می‌کنید، نوجوان را دعوت می‌کنید که با هم باشید؟ هنگام خرید با نوجوان همراه و هم‌کلام می‌شوید؟ ۳- آیا برای هر یک از فرزندان خود به‌صورت جداگانه وقت اختصاص می‌دهید؟ ۴- آیا از فرصت‌هایی که پیش می‌آید برای صحبت کردن دربارهٔ ارزش‌ها و انتخاب‌های مهم زندگی بهره‌گیری می‌کنید؟ |
شنوندهٔ خوبی باشیم
شما باید شنونده‌ای فوق‌العاده‌اى باشید؛ باید هم به سخنان برزبان‌آمده و هم به احساسات ناگفتهٔ نوجوان گوش فرا دهید. «از دوستانم متنفرم و دیگر دوست ندارم آن‌ها را ببینم». این جمله چه معنایى دارد؟ آیا فرزند شما می‌خواهد بگوید ناراحت است، تنهاست یا طرد شده است؟ یا توضیح دیگرى در کار است؟ پاسخ شما می‌تواند این باشد: «با این حرف‌ها، احساس می‌کنم خیلى از دست دوستات ناراحتى». چنین جمله‌ای او را براى صحبت بیشتر تشویق می‌کنید.
براى شنوندهٔ خوب بودن این نکات را در نظر بگیرید:
۱- حرف فرزند خود را قطع نکنید و به افراد دیگر نیز اجازهٔ این کار را ندهید.
۲- وقتى فرزند شما صحبت مى‌کند، به او نگاه کنید. ارتباط چشمى را حفظ کنید و به او نشان دهید که به حرف‌هایش گوش مى‌دهید. واکنش شما به گفته‌های نوجوان مى‌تواند فیزیکى (مانند سر تکان دادن، بالا و پایین آوردن سر، یا لمس دست نوجوان) یا زبانی (مثل آهان، جدی؟ عجب و…) باشد.
۳- اگر سخنان او را به‌طور کامل درک نکرده‌اید، از او بخواهید که توضیح دهد، نظرش را مجدداً بیان کنید تا مطمئن شوید که درست فهمیده‌اید. با بیان برداشت خود، نشان دهید سخنان گفته‌شده را درست فهمیده‌اید.
۴- سعى کنید احساسات نهفته در پشت گفتار نوجوان را بشنوید و به آن‌ها پاسخ دهید. دربارهٔ احساسات فرزندان خود حدس نزنید، بلکه احساساتشان را از خودشان بپرسید.
۵- به‌جاى پیام‌هاى عمومى «تو» (تو همیشه من رو ناراحت می‌کنى)، از پیام‌هایى استفاده کنید که «من» در آن‌ها به کار می‌رود: (من ناراحت می‌شم وقتى می‌بینم…).
۶- اگر زمان مناسبی نیست یا فرصت ندارید، از نوجوان خود بخواهید که گفت‌وگو را متوقف کنید، ولى همان موقع به او بگویید اولین زمان مناسب چه وقت است تا بتوانید صحبت و گفت‌وگوى خود را دنبال کنید. مدت زمانى را که براى صحبت دربارهٔ مسائل مهم او لازم است، فراهم نمایید.
۷- قضاوت نکنید و وقتى فرزند شما مطلب منفى یا ناراحت‌کننده‌ای می‌گوید، احساس خود را به او بگویید. برای مثال «خیلى متأسفم که اوضاع در مدرسه خوب نیست» در صورتى‌که واقعاً چنین حسى داشته باشید آن را به زبان بیاورید. در غیر آن‌صورت، هرگز تظاهر نکنید.
۸- برخى نوجوانان بیشتر از سایران آمادگى حرف زدن دارند. این تمایل آنان را پذیرا باشید. آن‌ها وقتى بزرگ شدند بیشتر به تنهایى و خلوت احتیاج خواهند داشت.
۹- یادتان باشد مجبور نیستید که همه‌چیز را درست کنید. وقتى نوجوانان درگیر حل مشکلات خود هستند، استقلال را یاد می‌گیرند.
گوینده خوبی باشیم
در ارتباط با نوجوان پیام را باید به گونه‌اى منتقل کنیم که مورد توجه او قرار بگیرد. براى این کار باید بتوانید حالات چهره و بدن خود را با آنچه به زبان مى‌آورید، هماهنگ کنید. همچنین باید کلماتى که انتخاب می‌کنید، با لحن و آهنگ صحبت شما در رابطه با موضوع بحث متناسب باشد.
نکات زیر را در نظر بگیرید:
۱- صورت خود را به سمت نوجوان برگردانید.
۲- آنچه را مى‌خواهید بگویید، واضح بیان کنید.
۳- به نوجوان نگاه کنید و با او ارتباط چشمى داشته باشید.
۴- به نوجوان فرصت سؤال یا اظهار نظر کردن بدهید.
۵- مبهم صحبت نکنید و با بیان جزئیات زیاد موضوع را پیچیده نکنید. سخنرانى نکنید.
۶- به پیام‌هاى غیر‌کلامى که توسط نوجوان ارسال مى‌شود، بازخورد دهید.
۷- سعى کنید خود را جاى نوجوان قرار دهید و احساسات او را در نظر بگیرید.
۸- مطمئن شوید آنچه که مى‌گویید با لحن صدا و زبان بدن شما هماهنگى دارد.
امید است با به کاربستن مهارت‌هاى همدلى، گوش کودن فعال و بیان کردن قادر باشیم کیفیت رابطهٔ خود با نوجوان را به حد قابل‌توجهى ارتقا دهیم.
*دکتراى تخصصى از ایران، فلوشیپ، گواهینامهٔ مشاوره و گواهینامهٔ مطالعات الکل و مواد مخدر از دانشگاه UCLA، گواهینامهٔ مصاحبهٔ انگیزشی و Award of Achievement از دانشگاه UBC
